Bazıları sanki zamanı durdurmuş gibi! Ne pahalı kremler kullanıyorlar ne de estetik operasyonlara başvuruyorlar, yine de gençliklerini koruyorlar. Peki, bu nasıl mümkün? Dr. Sefanur Dalarslan Karakaya “genç kalma” halinin sırrı günlük alışkanlıklarda saklı olduğunu belirtti. İşte yaşlanmayı geciktiren ve sağlıklı, genç bir yaşam (longevity) sürdüren insanların 6 temel alışkanlığı.
Betül Topaklı / Milliyet.com.tr –Her şey Çin’in güneybatısındaki Çongçing kentinde yaşayan bir adamın her gece öksürük krizi geçirmesiyle başladı. Yaşadığı bu olay üzerine hastaneye kaldırılan adama, doktorlar hemen müdahale etti. Yapılan bronkoskopi işlemi sonucunda, orta yaşlı adamın sağ akciğerinde ciddi bir enfeksiyon olduğu görüldü. Ancak bu normal bir enfeksiyon değildi. Adamın, nemli yerlerde gelişen bir küf türü olan Aspergillus’un neden olduğu bir tür akciğer rahatsızlığı olan Aspergilloz hastalığına yakalandığı ortaya çıktı. Doktorlar, hemen adamın bu hastalığa nasıl yakalandığını araştırmaya başladı. Hastayla yaptıkları konuşma sonrasında ise büyük bir şok yaşadılar. Çünkü adamın bu mantara yakalanma nedeni, çoraplarıydı. İşten geldikten sonra kirli çoraplarını koklayan adamın çoraplarını test eden doktorlar, çorapların hastayı enfekte eden küfle aynı türe sahip olduğunu tespit etti.
KİRLİYE ATMADAN ÖNCE KOKLUYORDU
Konuyla ilgili açıklama yapan hastane yetkilileri, “Gün boyu ofiste çalışan hastamızın işten geldikten sonra çoraplarını kirli sepetine atmadan önce kokladığını ve bu durumu bir alışkanlık haline getirdiğini tespit ettik. Uzun süre ayakkabı giymek, mantar üremesinin kolaylaştığı, kapalı, nemli ve sıcak bir ortam oluşturur. Çoraplar da mantar için mükemmel bir üreme alanıdır. Mantar dolu çoraplar kokladığında, mantarlar ağız ve burun yoluyla alt solunum yollarına girebiliyor. Vücudun bağışıklık fonksiyonu düşükse de mantar zatürresi gibi hastalıklara yol açabilir” dedi.
‘ÇORAPLARIMIN KOKUSUNA BAĞIMLIYIM’
Ancak söz konusu bu durum Çin’de yaşanan ilk vaka değildi. 2018 yılında ülkenin güneydoğusundaki Zhangzhou kentinde yaşayan 37 yaşındaki bir adam da öksürük ve göğüs ağrısı şikayetiyle hastaneye kaldırıldı. Hasta, sağlık görevlileriyle yaptığı görüşmede, ‘giydiği çorapların kokusuna bağımlı hale geldiğini’ söyledi. Onun da ayakkabılarında gelişen sporlardan kaynaklanan mantar akciğerinde enfeksiyona yol açmıştı.
‘ASPERGİLLUS MANTARI NEMİ VE KİRİ SEVİYOR’
Kirli çorapların, gün boyunca terle ıslanmış, havasız kalmış ve mikroorganizmalara açık hale gelmiş tekstil ürünleri olduğunu söyleyen Podolog Beste Altınordu, “Bu tür ortamlar, mantarların ve bakterilerin kolayca çoğalabileceği koşulları oluşturur. Aspergillusgibi mantar türleri doğada yaygın olarak bulunur ve nemli, kirli yüzeylerde çoğalma eğilimindedir. Bu tür sporların, yoğun şekilde solunması durumunda bazı sağlık sorunlarına yol açabileceği bilinmektedir. Elbette bu durumun klinik boyutları enfeksiyon hastalıkları ve göğüs hastalıkları uzmanlarının alanına girer. Ancak kişisel hijyenin ihmal edilmesiyle zararsız gibi görünen bazı alışkanlıkların, zamanla ciddi sonuçlara yol açabileceğini göstermesi açısından dikkat çekici bir örnektir. Hijyenin yalnızca görünüşle sınırlı olmadığını, günlük yaşamda basit görünen davranışların bile sistemik sağlık üzerinde etkili olabileceğini unutmamak gerekir” dedi.
KLOZET KAPAĞINDAN 10 İLA 20 KAT DAHA KİRLİ
“Hijyen denildiğinde akla ilk gelen yer genellikle klozet kapağıdır. Ancak mikrobiyolojik incelemeler, kişisel tekstil ürünlerinin, özellikle gün boyu giyilen çorapların daha fazla bakteri ve mantar taşıyabileceğini gösteriyor” diyen Podolog Beste Altınordu, “Çoraplar ter, sıcaklık ve deri döküntüleriyle temas ettiği için mikroorganizmalar açısından son derece elverişli bir ortam oluşturur. Özellikle staphylococcustürleri, kötü kokuya neden olan bakteriler ve ayak mantarına yol açan tineatürleri bu alanlarda sıklıkla görülür. Uzun süre yıkanmadan kullanılan çoraplarda bu yük ciddi şekilde artar. Bazı kaynaklar, kirli çorapların mikrop açısından klozet kapağından 10 ila 20 kat daha kirli olabileceğini bildiriyor. Bu da yalnızca kötü koku değil, cilt problemleri ve enfeksiyonlar açısından da risk oluşturuyor” bilgilerini paylaştı.
Çin’in Çongçing kentinde yaşayan adam (sağdaki resimde) şiddetli bir öksürük krizi geçirdikten sonra hastaneye kaldırıldı.
BU MANTARDAN KENDİMİZİ NASIL KORURUZ?
Aspergillus mantarının toprakta, yaprak döküntülerinde, nemli duvarlarda, eski gıda ürünlerinde ve klima filtreleri gibi kapalı alanlarda bulunabildiğini anlatan Podolog Beste Altınordu, “Gözle görülmeyen sporlar havada asılı kalabilir ve fark edilmeden solunabilir. Ancak ayakla ilgili düşünürsek, uzun süre nemli kalan çoraplar ve iyi havalanmayan ayakkabılar da bu tür mantarların gelişimi için uygun bir ortam oluşturabilir. Gündelik hayatta alınabilecek basit önlemlerle bu riskler büyük ölçüde azaltılabilir. Bu yüzden çoraplar her gün değiştirilmeli, ayakkabılar düzenli olarak havalandırılmalı ve iç tabanlarının nemli kalmamasına özen gösterilmeli. Aynı şekilde klima filtresinin düzenli temizliği yapılmalı, evdeki nem dengesi sağlanmalı, tekstil ürünleri kurutulmadan kaldırılmamalı ve beklemiş kuru gıdalara dikkat edilmeli” uyarısında bulundu.
SAĞLIKLI ÇORAP KRİTERİ: PAMUK, BAMBU, GÜMÜŞ İPLİK
Sağlıklı bir çorap seçimi için ilk dikkat edilmesi gereken şeyin çorabın hava geçirgenliği olduğunu söyleyen Podolog Beste Altınordu, “Ayak, gün boyu kapalı kalır ve terler. Bu nedenle teri emen, nefes alabilen kumaşlardan üretilmiş çoraplar tercih edilmeli. Pamuklu, bambu ya da gümüş iplik içeren çoraplar bu açıdan en uygun seçeneklerdir. Gümüş lifli çoraplar, antibakteriyel özellikleri sayesinde koku oluşumunu azaltabilir ve mantar riskine karşı koruyucu olabilir. Sentetik ve naylon içerikli çoraplar ayakta nemi hapseder, bu da mantar ve koku oluşumu gibi istenmeyen sorunlara zemin hazırlar. Ayrıca çorabın ayakta baskı yapmayan, dikişsiz ve sıkı lastik içermeyen yapıda olması da hem dolaşımı destekler hem de sürtünmeye bağlı cilt problemlerini önler. Ayak şekline uygun, esnek ve ayağı sarmayan çoraplar tercih edilmeli. Çok dar çoraplar tırnak yapısını bozabilir, çok bol olanlar ise ayakkabı içinde toplanarak tahrişe neden olabilir. Sağlıklı bir çorap, ayak konforunu artırdığı kadar bazı problemleri oluşmadan önce engellemeye de yardımcı olur” bilgilerini paylaştı.
Kişiye uygun egzersiz planı seçilmeli
Hareketsizliğin getirdiği pek çok sağlık sorunundan düzenli egzersiz sayesinde korunulabileceğinin altını çizen Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Uzmanı Prof. Dr. Semih Akı, “Spor her yaşta sürdürülmesi gereken bir alışkanlık. Buradaki önemli nokta; kişinin yaşına, cinsiyetine, sağlık durumuna ve beklentilerine uygun bir spor dalı ya da egzersiz planı seçilmesi. Örneğin küçük yaştaki çocuklar paylaşma alışkanlığının oturması için basketbol veya voleybol gibi takım sporlarına yönlendirilebilir, gençlere ise yüzme veya tenis gibi performans geliştirici türler tavsiye edilebilir” dedi.
24 saatten fazla sürerse dikkat!
Spor her zaman ve herkes için gerekli olsa da bilinçsizce yapılan her fiziksel aktivitenin çeşitli sakatlıklara zemin hazırlayabileceğini dile getiren Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Uzmanı Prof. Dr. Semih Akı, “Sportif faaliyetlerin uygun yapılmadığı takdirde vücuda zarar vermesi kaçınılmaz. İdeal yoğunluk, süre ve sıklıkta yapılmayan fiziksel aktiviteler, cerrahi operasyonlara neden olabilecek sakatlıklara bile yol açabilir. Antrenman sonrası çalıştırılan bölgelerde ağrı olması doğal ancak bu şikayetler 24 saatten fazla sürer ve ağrıya ekimoz, şişlik, uyuşma veya hassasiyet eşlik ederse bir sağlık merkezine başvurmakta fayda var” uyarısında bulundu.
Isınma ve soğuma bölümleri atlanmamalı
Spor ve egzersiz programının, iyi bir uzmanın önerdiği şekilde yapılması gerektiğini vurgulayan Prof. Dr. Semih Akı, “Egzersiz öncesi ısınma, sonrası soğuma hareketleri ihmal edilmemeli. Kullanılacak spor aletlerinin vücuttaki hangi bölgeleri ve kas gruplarını çalıştıracağı bilinmeli. Bunun nedeni; kas gruplarına yönelik egzersiz programları ile solunum veya dolaşım sistemlerine yönelik egzersiz programlarının birbirinden oldukça farklı yöntem ve aktivitelere sahip olması. Yürüyüş, yüzme veya bisiklete binme gibi egzersizlerin haftada 4-5 gün, günde 30-60 dakika orta yoğunlukta yapılması sağlıklı ve formda kalmak için ideal sayılabilir” dedi.
Yapay zeka destekli genetik testler, sporcuların potansiyelini ortaya koyarak başarıya giden yolu bilimsel verilerle çiziyor. Prof. Dr. Zeynep Ocak, bu testlerin çocukların hangi spor dalında parlayabileceğini, sakatlık risklerini ve en uygun antrenman yöntemlerini belirlemede nasıl bir rehber olduğunu anlattı.
Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Yirmilik yaş dişleri olarak bilinen üçüncü azı dişleri bir zamanlar çiğneme işlemine büyük bir katkı sunsa da zamanla bu işlevini kaybetmiş dişlerdir. Hem alt hem de üst çenede bulunan toplam dört adet 20’lik diş çoğu kişi için oldukça can sıkıcıdır. Genelde 17-25 yaşları arasında bir anda beliriveren ve çıkmaya çalışırken ağrı veren yirmilik diş çoğu zaman cerrahi bir operasyon sonucu alınır. Bazıları 20’lik diş çıkarma konusunda şanslı olurken bazılarının korkulu rüyasıdır. Ancak yapılan son bilimsel araştırmalar yirmilik dişin mucizevi gücünü ortaya çıkardı. Yapılan araştırmalara göre yirmilik dişin pulpa kısmı (sinir liflerini ve kan damarlarını destekleyen bağ dokusu) nörolojik hastalıklardan kardiyovasküler hastalıklara, ortopedik hastalıklardan göz hastalıklarına kadar birçok sağlık sorununa çözümcül bir yaklaşım sunabilir.
YİRMİLİK DİŞTE DEVRİM NİTELİĞİNDE ÇALIŞMA
2000’li yıllarda uzmanların radarına takılan 20’lik dişin birçok sağlık sorununa çare olabileceği fikri yıllar içinde geliştirilerek araştırmalarla birlikte son nokta kondu. Günümüzde pek çok kişi için gereksiz kabul edilen yirmilik dişin kök hücrelerinin beyin hücrelerinden kıkırdağa kadar farklı insan dokularına dönüşebildiği ortaya çıktı. Yirmilik dişlerin pulpa kısmının, mezenkimal kök hücreler açısından zengin olabileceğini gösteren bu çalışmalar sayesinde artık bazı diş klinikleri, çekilen 20’lik dişlerden kök hücre toplamaya ve bunları özel biyobankalarda saklamaya başladı. ABD ve Avrupa’da yirmilik dişler artık çöpe atılmıyor, biyobankalara gönderiliyor. Tıbbi bir hazine olarak nitelendirilen yirmilik diş hangi hastalıklara potansiyel bir tedavi sunuyor? Tüm detayları Ağız, Diş ve Çene cerrahisi Uzmanı Doç. Dr. MünirDemirel’e sorduk.
Açıklamalarına yirmilik dişlerin saklanmasının gelecekteki potansiyel tedaviler açısından önemli bir biyolojik kaynak sağlayabileceğini söyleyerek başlayan Doç. Dr. MünirDemirel, “Bu dişlerin pulpa dokusu, mezenkimal kök hücreler (MSC) açısından zengindir. MSC’ler, sinir, kas, kıkırdak, kemik ve yağ hücrelerine farklılaşma kapasitesine sahiptir. Kök hücre bankacılığı alanındaki gelişmelerle birlikte, özellikle 20’lik diş gibi doğal kaynakların korunması, kişiye özel rejeneratif tedavi seçenekleri sunma potansiyeline sahiptir” dedi.
KORNEA NAKLİ İŞE YARAMAZSA DEVREYE GİRİYOR
20’lik dişlerden alınan kök hücrenin birçok hastalığın tedavisinde kullanılabileceğinin altını çizen Doç. Dr. MünirDemirel, Parkinson, Alzheimer, spinal kord (omurilik) yaralanmaları gibi nörolojik hastalıklarda, kalp krizi sonrası kalp dokusunun onarımı gibi kardiyovasküler hastalıklarda, kemik kırıkları, kıkırdak rejenerasyonu gibi ortopedik uygulamalarda, diş hekimliği ve çene cerrahisinde, diyabet, karaciğer ve böbrek hastalıkları gibi sistemik rahatsızlıklarda kullanabileceğini iletti. En çok dikkat çeken tedavi yöntemlerinden bir tanesi de 20’lik dişin göz naklinde de tedavi edici olması. Kornea naklinin işe yaramadığı durumlarda, hastaların dişlerinden yapılan özel bir protez görme yetisinin yeniden kazanılmasına yardımcı oluyor. Osteo-odonto-keratoprotez (OOKP, ismi verilen görme yetisini kaybetmiş ancak kornea nakli yapılamayan hastalarda uygulanan ileri düzey bir tedavi yöntemi olan bu işlemi Doç. Dr. MünirDemirel şu şekilde anlattı:
“Hastanın bir dişi (genellikle köpek dişi) ve bir parça çene kemiği alınarak göz içine yerleştirilecek yapay bir kornea yapılır. Bu biyolojik yapı, optik lensin tutunmasını sağlar ve göz içine yerleştirilir. Bu uygulama, dişin biyomekanik ve biyouyumlu yapısının sadece ağız içinde değil, farklı organ sistemlerinde de işlev görebileceğini gösterir. Dişin sert dokusu (özellikle dentin) ve canlı pulpası, vücut tarafından reddedilmeden bir taşıyıcı yapı olarak kullanılabilir. Bu yöntem, dişin sadece çiğneme değil, rejeneratif tıpta biyolojik yapı taşı olarak da değerlendirilebileceğini gösteriyor.”
Bu tedavilerin çoğunun hâlâ deneysel aşamada olduğunun altını çizenDoç. Dr. MünirDemirel, klinik uygulamalar için daha fazla araştırma ve regülasyona gerek olduğunu da ekledi.
ÇEKİLEN, ÇÜRÜYEN DİŞİ UNUTUN: YENİSİ ÇIKACAK
Diş sağlığını konu alan bilimsel çalışmalar tam gaz devam ederken yirmilik dişin birçok hastalıkta kullanılmasının yanı sıra çürümüş ve çekilmiş dişlerin yerinde yeniden diş çıkması mümkün olabilir. Japonya’da Kyoto Üniversitesi’nde yapılan yeni bir çalışmada uzmanlar, diş gelişiminde BMP ve Wnt isimli proteinlerinin gelişmesini engelleyen USAG-1 isimli protein genini incelemeye aldı. USAG-1 için çeşitli antikorların etkileri araştırıldı. USAG-1 isimli bu protein, diş oluşumlarının önüne geçen en büyük sebeplerden biri. Eğer USAG-1 engellenebilirse çürüyen ve çekilen dişlerin yeniden büyümesi mümkün olabilir. Denemeleri fareler üzerinde yapılan ilaç çürüyen, çekilen bir dişin yerinde protez ya da implant uygulanmadan yeniden diş çıkabilir.
Doç. Dr. MünirDemirel Kyoto Üniversitesi tarafından yürütülen çalışmanın devrim niteliğinde olduğunu söyledi. USAG-1 proteininin baskılanmasının, diş tomurcuğunun doğal gelişimini yeniden tetikleyebileceğini ileten Doç.Dr. Münir Demirel, sözlerini şöyle noktaladı:
Zonguldak İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, kent genelinde meyve ağaçlarında zirai don ve hastalık zararlılarıyla ilgili kontrollerin devam ettiğini bildirdi. Müdürlükten yapılan açıklamada, görevli personelin sahada çalışmalarını sürdürdüğü belirtilerek, “Bitki sağlığının korunması, don sonrası yapılacak işlemler ve üreticilere yönelik bilgilendirmeler titizlikle yürütülmektedir” denildi. Paylaşımda ayrıca, “tarım sahada” etiketiyle sürdürülebilir tarım için yapılan kontrollerin aralıksız sürdüğü…
Modern yaşamın getirdiği yoğun stres, hareketsizlik ve sağlıksız beslenme alışkanlıkları, damar ve kalp sağlığını ciddi şekilde tehdit ediyor. Kardiyoloji ve İç Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Nevrez Koylan, dolaşım sistemi sağlığını destekleyecek 10 besin hakkında bilgi verdi.